جنگ اوکراین و آینده مبهم جهان آینده

جنگ در اوکراین پس از هفته‌ها رجزخوانی غرب با روسیه آغاز شد و ارتش روسیه خود را به دروازه‌های پایتخت اوکراین یعنی کی‌یف رساند. اروپایی‌ها می‌گویند پس از جنگ دوم جهانی، این تیره‌ترین روز اروپاست. روسیه می‌گوید نمی‌تواند اوکراینِ عضو ناتو را تحمل کند. زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین که از شغل هنرپیشگی به سیاست رسید، می‌گوید با سران ناتو مستقیماً تماس گرفته و درخواست کمک کرده، اما همه ترسیده‌اند! آمریکا و انگلیس هم تا حالا که جنگ وارد هفتمین روز خود شده است، عملا هیچ کار موثری که زلنسکی بتواند ازآن استفاده کند، صورت نداده اند. هرچند در یکی دو روز اخیر فعال‌تر وارد قضایای این بحران که می‌رود دامنه آن فراگیرتر شود، شده اند. شورای امنیت سازمان ملل هم تاکنون دو جلسه برای محکومیت اقدام روسیه انجام داده که هر دو را روسیه وتو کرده است. مجمع عمومی سازمان ملل هم سه شنبه گذشته تشکیل جلسه داد و قطعنامه‌ای را در محکومیت روسیه صادر کردکه همه می‌دانند چنین قطعنامه‌هایی بی خاصیت است. برخی از اعضای شورای امنیت همچون آمریکا و انگلیس هم به دنبال آن هستند که حق وتو را از روسیه بگیرند که می‌دانند با مخالفت چین و خود روسیه مواجه می‌شوند. در هر صورت، جهان در بحرانی به سر می‌برد که بنا به فرموده رهبر معظم انقلاب، ریشه این بحران را باید در رژیم مافیایی آمریکا سراغ گرفت. رژیمی که با اشتهای سیری ناپذیری خود بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، عرصه را بر یکه تازی خود مناسب دید و با گسترش ناتو به شرق اروپا و عمق استراتژیک روسیه، این قدرت هسته‌ای را عصبانی کرد. در چنین شرایطی زلنسکی که یک هنر پیشه است با «شان پن» هنرپیشه آمریکایی جلسه گذاشته تا او مستندی از اشغال کشورش بسازد. «پن» درفتنه سال ۱۳۸۸ هم به ایران آمده بود. کی‌یف خالی از سکنه شده وجمعیت باقی مانده مردم هم شب را در تونل‌های مترو به سر می‌برند.
غرب تحریم‌های شدید برای روسیه آماده کرده و روس‌ها هم گفته‌اند به تحریم‌ها جواب می‌دهند. تاکنون که بایدن و سران اروپا بیشتر در نقش خبرنگار فقط از پیشرفت ارتش روسیه خبر می‌دهند. اروپا یک بار دیگر به جنگ خوشامد گفت و آن را تدارک دید. اما این بار نه در خاورمیانه یا آفریقا، بلکه در قلب خود!
• آیا مسکو دنبال اشغالگری است؟
هرچند غربی‌ها مدعی هستند که روسیه قصد دارد اوکراین را اشغال کند و مرز‌های اروپایی را از نو ترسیم کند، اما مقامات کرملین این ادعا‌ها را رد کرده‌اند. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه در دیدار با وزیر خارجه جمهوری لوهانسک و نخست‌وزیر جمهوری دونتسک گفت: «روسیه هیچ زمانی برای گفتگو با رئیس‌جمهور اوکراین ندارد. زلنسکی شانس خود را برای مذاکره در زمینه مسائل امنیتی از دست داده است. ما به‌دنبال اشغال اوکراین نیستیم و هدف از عملیات نظامی خلع سلاح آن و ریشه‌کن کردن نازیسم از آن است.» به گفته لاوروف، «ایالات متحده از اوکراین برای بازدارندگی در مقابل روسیه استفاده می‌کند. اوکراین خط قرمز ماست و ما بار‌ها گفته‌ایم نمی‌توانیم اجازه دهیم این کشور عضو ناتو شود.» وزیر خارجه روسیه همچنین گفت: «ما می‌خواهیم مردم اوکراین در آزادی زندگی کنند و نمی‌خواهیم در آن محدودیت‌هایی که زلنسکی برای آن‌ها فراهم کرده بود، باشند». در حالی که با سپری شدن ششمین روز جنگ و این تصور که روس‌ها در اوکراین گیر افتاده اند، روز سه شنبه اروپا با درخواست جدید روسیه مواجه شد و «سرگئی لاوروف»، وزیر امور خارجه روسیه ادامه حضور سلاح‌های هسته‌ای آمریکا در اروپا را غیرقابل قبول دانسته و خواستار خروج این تسلیحات از اروپا شده‌است. به نظر می‌رسد خطوط قرمز روس‌ها دیگر محدود به مرز‌های اوکراین و کشور‌های همجوار با روسیه نیست، بلکه مسکو به‌دنبال آن است محیط اروپا را برای خود امن کند.
• روز‌های سرنوشت‌ساز جنگ اوکراین
بحران اوکراین که اکنون به جنگی تمام‌عیار تبدیل شده، روز‌های سرنوشت‌ساز خود را سپری می‌کند. ستون ۶۰ کیلومتری زرهی و مکانیزه ارتش روسیه پشت دیوار‌های کی‌یف به صف شده‌اند. در میان تحلیلگران نظامی جهان، تقریبا کسی شک ندارد که در صورت آغاز حمله سنگین زمینی روسیه به کی‌یف، این شهر سقوط خواهد کرد. دیگر سؤال این نیست که آیا امکان سقوط پایتخت اوکراین وجود دارد یا نه، سؤال این است که ولادیمیر پوتین و فرماندهان نظامی در مسکو، چه وقت دستور حمله را صادر خواهند کرد.
حمله روسیه به اوکراین در ادامه زورآزمایی میان مسکو و غرب برای تعیین حوزه نفوذ مقابل یکدیگر قرار می‌گیرد؛ موضوعی که با برنامه پیمان آتلانتیک شمالی موسوم به ناتو برای گسترش به سمت شرق اروپا، به مسئله‌ای حیاتی برای روسیه تبدیل شده است. ولادیمیر پوتین طی سال‌های حضور در قدرت، به‌دنبال احیای جایگاه روسیه در جهان و به‌خصوص در برابر غرب به رهبری آمریکا بوده است. تمایل شدید دولتمردان اوکراینی طی ماه‌های اخیر برای تبدیل کشورشان به حوزه نفوذ غرب، عبور از خط قرمزی است که روسیه از سال ۲۰۰۸ اعلام کرده است. کی‌یف در سال ۲۰۰۸ گام‌های مهم خود برای غربی شدن را برداشت و تمایلش برای پیوستن به ناتو و اتحادیه اروپا را اعلام کرد؛ موضوعی که با واکنش تند روسیه مواجه شد. اوکراین در دوره شوروی یکی از ستون‌های اصلی امنیتی مسکو در برابر بلوک غرب بود و ولادیمیر پوتین نمی‌توانست بپذیرد اکنون این کشور با عضویت در پیمان ناتو، غرب و آمریکایی‌ها را به پشت مرز‌های روسیه بکشاند. کشیده شدن جنگ به روز‌های طولانی و تحولات میدانی نشان می‌دهد که حمله روسیه به اوکراین، آنقدر‌ها طبق برنامه پیش نرفته است. پیشروی روس‌ها کند شده، اما قدرت برتر نظامی روسیه، در نهایت تعیین‌کننده سرنوشت جنگ خواهد بود. طی روز‌های آینده ۴ سناریو می‌توان برای جنگ اوکراین متصور بود.
سناریوی اول: سقوط کی‌یف و تعیین دولت متمایل به روسیه
به‌نظر می‌رسد برکناری دولت زلینسکی و انتصاب یک دولت متمایل به روسیه به جای آن، ایده‌آل‌ترین سناریو برای مسکو باشد. اما شرایط طی روز‌های اخیر در میدان جنگ به‌گونه‌ای پیش رفته که احتمالا خود مسکو نیز دیگر به این سناریو فکر نمی‌کند. با کند شدن پیشروی‌های روسیه، دولت اوکراین فرصت لازم برای مسلح کردن مردم را پیدا کرده است. اکنون فقط در کی‌یف حدود ۱۸ هزار نفر از مردم مسلح شده‌اند. در چنین شرایطی، تعیین یک دولت جدید متمایل به روسیه، با مقاومت سرسختانه مردم مواجه خواهد شد و امکان‌پذیر نیست.
سناریوی دوم: جدایی نیمی از اوکراین
در صورت سقوط کی‌یف، دولت اوکراین مجبور خواهد شد به شروط مورد نظر روسیه تن دهد. از مدت‌ها قبل گفته می‌شد که روسیه اگر به اوکراین حمله کند، تا رودخانه «دنیپر» پیش خواهد رفت. این رودخانه از شمال تا جنوب اوکراین کشیده شده و این کشور را به ۲ قسمت تقسیم می‌کند. دنیپر از وسط کی‌یف نیز عبور می‌کند. در سناریوی دوم، روسیه ممکن است برای اشغال نیمه شرقی اوکراین اقدام کند. مناطق جدایی‌طلب دونتسک و لوهانسک و همچنین شبه‌جزیره کریمه نیز در نیمه شرقی قرار می‌گیرند. اما این اقدام هم به‌عنوان یک دولت اشغالگر و مدیریت منطقه وسیع شرق اوکراین گزینه ایده‌آل روسیه، به‌خصوص اکنون که تحت تحریم شدید اقتصادی غرب قرار گرفته، نخواهد بود.
سناریوی سوم: سقوط کی‌یف و تغییر ترکیب دولت زلینسکی
اگر پایتخت اوکراین سقوط کند، گزینه معقول‌تر برای روسیه کنار آمدن با دولت زلینسکی با ایجاد تغییرات محدود در ترکیب کابینه است. زلینسکی طی روز‌های اخیر توانسته حمایت گسترده مردمی را برای خود دست و پا کند و محبوبیتش اکنون به بیش از ۹۰ درصد رسیده است. در چنین شرایطی، مسکو می‌تواند مذاکره با زلینسکی برای تغییر ساختار حکومت در اوکراین به یک حکومت فدرال را آغاز کند. در این شرایط، وضعیت نیمه خودمختاری مناطق جدایی‌طلب دونتسک و لوهانسک و همچنین شبه‌جزیره کریمه از سوی دولت مرکزی اوکراین مورد پذیرش واقع خواهد شد؛ موضوعی که می‌تواند یک پیروزی سیاسی برای روسیه تلقی شود و زمینه عقب‌نشینی نیرو‌های این کشور از اوکراین را فراهم کند.
 
سناریوی کمتر محتمل دیگر، توقف برنامه حمله به کی‌یف و ادامه مذاکرات میان روسیه و اوکراین است. دور نخست مذاکرات دوشنبه گذشته در شهری کوچک در بلاروس و در نزدیکی مرز اوکراین انجام شد. مذاکرات ۵ ساعت به طول انجامید، اما بدون هیچ نتیجه مشخصی به پایان رسید. ۲ طرف در عین حال توافق کردند که گفت‌وگو‌ها را ادامه دهند. مسکو می‌تواند کی‌یف را زیر فشار سنگین احتمال حمله نگه دارد و همزمان در دور دوم مذاکرات، خواسته‌های خود را به طرف اوکراینی تحمیل کند. خواسته‌های اصلی روسیه، اعلام بی‌طرفی اوکراین و توقف روند عضویت در ناتو و همچنین پذیرفتن استقلال دونتسک و لوهانسک و همچنین شبه‌جزیره کریمه خواهد بود.
خطر هسته‌ای
این موارد فقط سناریو‌های متصور از بحرانی است که وجود دارد، اما باید حوادث روز‌های آینده را رصد کرد و در آن صورت ممکن است اتفاقات ناگوارتری رخ دهد که جهان را وارد فضای جدیدی کند. آنچه در شرایط حاضر بیش از حد نگران کننده است این است که رو سها با فشار غرب و حمایت تسلیحاتی از اوکراین، حس شکست به خود بگیرند و دست به اقدامات خطرناک تری بزنند. دستور پوتین به یگان هسته‌ای خود را نباید نادیده گرفت. آنهم با توجه به اینکه روسیه دارای کلاهک‌های هسته‌ای سبک در حد ۱۰ کیلوگرمی است و بکار گیری آن شرایط را تغییر خواهد داد و در آن صورت باید شاهد جهان دیگری بود.